Үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний даатгалын сангийн 2011, 2012 оны бүрдүүлэлт, зарцуулалтыг шалгасан дүнгийн тухай
Мэргэжлийн хяналтын байгууллагын 2013 оны хяналт шалгалтын нэгдсэн төлөвлөгөө, МХЕГ-ын даргын баталсан 01/19 тоот удирдамж, “Нийгмийн даатгалын тухай” хуулийн 33 дугаар зүйлд заасны дагуу Нийгмийн даатгалын сангаас олгох үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний даатгалын сангийн бүрдүүлэлт, зарцуулалтын чанарт үнэлэлт дүгнэлт өгөх, илэрсэн зөрчил дутагдлыг арилгуулж, мэргэжил арга зүйн зөвлөгөө өгөх, цаашид авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээний санал боловсруулах, эрсдлээс урьдчилан сэргийлэхэд чиглэгдсэн Шалгалтыг МХЕГ, аймаг, нийслэл, дүүргийн МХГ-ын нийгмийн хамгааллын хяналтын улсын байцаагчид хийж гүйцэтгэлээ.
Шалгалтын хамрах хүрээ, шалгах чиглэл, хэлбэр
Шалгалтыг НДЕГ болон 21 аймаг, 9 дүүргийн нийгмийн даатгалын хэлтэс, тасаг, албадын Үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний даатгалын сангийн 2011, 2012 оны санхүүгийн баримт, тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөр, зардлын холбогдох материалд тулгуурлан явуулсан.
Шалгалтанд Засгийн газрын 2008.4.18-ны өдрийн 142 дугаар тогтоолын дагуу ҮОМШӨ-ний даатгалын шимтгэлийг 2,3 хувиар төлдөг аж ахуйн нэгж байгууллагуудыг нэрсээр нь гаргуулан авч дээрх тогтоолын дагуу үнэн зөв төлж байгаа эсэхийг нягтлан шалгах: Тус сангаас олгож байгаа тахир дутуугийн болон тэжээгчээ алдсаны тэтгэврийн хувийн хэргийг бүрэн хамруулж, хувийн хэргийн тооллогыг хамгийн сүүлийн сарын тэтгэвэр олголтын массивтай тулган тоолох: Тэтгэвэр тогтоолтын үндэслэлийг хувийн хэрэгт бүрдүүлсэн баримт материалд тулгуурлан нэг бүрчлэн хянаж зөвлөмж чиглэл өгөх, Сангаас олгогдсон хөдөлмөрийн чадвар түр алдсаны тэтгэмж, хөдөлмөрийн чадварыг нөхөн сэргээхтэй холбогдсон төлбөрийн олголт, тооцоог хянаж шалгах: Даатгуулагчийн сувилах сувиллын газрын тусламж үйлчилгээний хувьсах зардлын санхүүжилтийг шалгах: Үйлдвэрлэлийн осол мэргэжлээс шалтгаалсан өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээний зардлын санхүүжилт, үр дүнг сүүлийн 3 жилийн байдлаар хянаж үнэлэлт дүгнэлт гаргах: Нийгмийн даатгалын сангаас олгох үйлдвэрлэлийн осол мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний тэтгэвэр тэтгэмж төлбөрийн тухай хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийн хувийг гаргаж, дүгнэлт өгөх зэрэг асуудлууд хамрагдсан.
Өмнөх шалгалтын мөрөөр 2011 онд Нийслэл болон аймгуудын НДХэлтэст хийсэн санхүү, нийгмийн даатгалын хяналт шалгалтаар 254391,8 мянган төгрөгийн зөрчил илрүүлж тэдгээрт нийт 109 актаар 147292,1 мянган төгрөгийн актын төлбөр тогтоосны 57,9 хувь буюу 147292,1 мянган төгрөгийг орон нутгийн төсөвт 28,5 хувь буюу 72435,2 мянган төгрөгийн төлбөрийн актыг нийгмийн даатгалын холбогдох сан болон хүмүүст нөхөн олгуулахаар шийдвэрлэсэнийг бүрэн барагдуулсан байна.
Нийгмийн даатгалын хамрагдалтын талаар: 2012 оны жилийн эцсийн байдлаар нийгмийн болон эрүүл мэндийн даатгалд 30,5 мянган аж ахуйн нэгж байгууллага, 863,2 мянган даатгуулагч хамрагдсан нь Монгол Улсын нийт хүн амын 30,9 хувийг эзэлж байна. Өнгөрсөн онтой харьцуулахад нийгмийн даатгалд шимтгэл төлөгч ажил олгогчийн тоо 3,7 мянган аж ахуйн нэгжээр, даатгуулагч-ажиллагчдын тоо 105,9 мянган хүнээр нэмэгджээ.
Шалгалтанд хамрагдсан асуудлууд
Нийгмийн даатгалын сангийн орлого бүрдүүлэлт, зарцуулалт Тус сангийн орлогын төлөвлөгөөг 2011 онд 36,62 хувь буюу 12,4 тэрбум төгрөгөөр, 2012 онд 27,1 хувь буюу 14,5 тэрбум төгрөгөөр давуулан биелүүлсэн байна. 2012 оны байдлаар нийгмийн даатгалын шимтгэлийн нийт орлогын 8,5 хувийг тус даатгалын сангийн орлого бүрдүүлж байна. Тухайн даатгалын сангийн орлогын 94,1 хувийг шимтгэлийн, 5,6 хувийг хүүгийн, 0,2 хувийг алдангийн, 0,01 хувийг бусад орлого тус тус бүрдүүлжээ. 2011 онд нийт орлогын 44.2 хувийг, нийт зардлын 89,4 хувийг, 2012 онд нийт орлогын 39.8 хувийг, нийт зардлын 95,7 хувийг тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөрт зарцуулсан байна. ҮОМШӨ-нөөс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээний зардалд 2011 онд шимтгэлийн орлогын 0.24 хувийг, нийт зардлын 0,54 хувийг, 2012 онд шимтгэлийн орлогын 0.19 хувийг, нийт зардлын 0,45 хувь болж уг зардалд зарцуулж буй хөрөнгийн хэмжээ өссөн ч нийт дүнд эзлэх хувь буурсан байна.
2012 онд шимтгэлийн орлого 42,9 хувь өссөн байхад ҮОМШӨ-өөс урьдчилан сэргийлэх зардал дөнгөж 1,11 хувиар өссөн нь уг зардалд зарцуулж буй хөрөнгийн хэмжээ маш бага байгааг харуулж байна. Тус сангаас 2011 онд 4.5 тэрбум, 2012 онд 29.8 тэрбум төгрөгөөр жилийн 8-9 хувийн хүүтэй Засгийн газрын бонд худалдан авсан бөгөөд бондын хүүд 2011 онд 583,2 сая төгрөг, 2012 онд 3275,4 сая төгрөг хүлээн авсан ба 2012 оны байдлаар 1856,8 сая төгрөгийнн авлагатай байна. Мөн 2011 онд 13 тэрбум, 2012 онд 43,7 тэрбум төгрөгийг банкуудтай гэрээ байгуулан хадгаламж хэлбэрээр байршуулж хүүг гэрээнд заасан хугацаанд бүрэн авч байна. Тус сангийн үлдэгдэл 2011 онд 52.1 тэрбум төгрөг байсан бол 2012 онд 57.0 тэрбум төгрөг болж сангийн үлдэгдэл 5.0 орчим тэрбум төгрөгөөр нэмэгдсэн байна.
Гадаад оронд хөдөлмөр эрхэлж буй иргэдийг нийгмийн даатгалд хамруулсан болон осол гэмтэлд орсон талаар: Нийгмийн хамгааллын чиглэлээр Монгол Улсын Засгийн газар, БНСУ-ын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийн дагуу тус улсад гэрээгээр ажиллаж байгаа 11449 иргэнийг тэтгэврийн даатгалд хамруулсанаас 2011, 2012 онд шинээр 3104 иргэнийг даатгалд хамруулж, БНСУ-аас Монгол Улсын тэтгэврийн даатгалын санд 2011 онд 1,55 тэрбум төгрөг, 2012 онд 1,47 тэрбум төгрөгийг тус тус төвлөрүүлжээ.
БНСУ-д хөдөлмөр эрхэлж байгаа Монгол Улсын иргэдээс үйлдвэрлэлийн осолд өртсөн, нас барсан иргэдийн талаар: Хөдөлмөрийн яамны харъяа Хөдөлмөр эрхлэлтийн үйлчилгээний төвөөс авсан мэдээллээр 2007-2012 оны хооронд үйлдвэрлэлийн осолд 1006 иргэн орж хөдөлмөрийн чадвараа алдаж гэмтэл авсан бол, 13 иргэн нас барсан байна. Үүнийг хүснэгтээр харуулбал:
Он
Гэмтсэн хүний тоо
Нас барсан хүний тоо
Ажлын байран дахь осол
Ажлын байран дахь өвчин
Гэмтсэн
Нас барсан
Өвчтөн
Нас барсан
2007
200
3
192
3
5
0
2008
217
5
209
4
8
1
2009
182
4
177
4
5
0
2010
149
0
149
0
0
0
2011
135
0
130
0
5
0
2012
123
1
120
1
3
0
Нийт
1006
13
977
12
26
1
Хүснэгтээс үзэхэд 2007 оноос хойш 6 жилийн хугацаанд 1006 иргэн осолд өртсөн нь жилд дунджаар 160 гаруй Монгол иргэн осолд орж байгаа нь Монгол улсад бүртгэгдэж байгаа ослын 40 орчим хувьтай тэнцэж байна.
2010-2012 онд Монгол улсад бүртгэгдсэн үйлдвэрлэлийн ослын талаар: Сүүлийн 3 жилд нийт 1169 осол бүргэгдэж түүнд 1253 иргэн өртсөнөөс 252 иргэн нас барж, 119 иргэн тахир дутуу болсон байна.
Он
Бүртгэгдсэн ослын тоо
Осолд орсон хүн
Нас
Ажилласан жил
Нийт
Үүнээс: эмэгтэй
Нас барсан
ТД болсон
ХЧ түр алдсан
18 хүртэл
18-35-хүртэл
35-аас дээш
5 хүртэл жил
5-15 жил
15-аас дээш
2010
366
398
92
80
44
273
0
206
192
155
127
116
2011
403
431
112
75
40
310
2
224
205
183
107
141
2012
400
424
111
97
35
301
3
235
186
187
126
111
Нийт
1169
1253
315
252
119
884
5
665
583
525
360
368
Үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний даатгалын шимтгэлийн хэмжээг хөдөлмөрийн эрүүл ахуй, аюулгүй ажиллагааны шаардлагаас хамааралтайгаар ажил олгогчийн хөдөлмөрийн хөлсний сан, түүнтэй адилтгах орлогоос 3.0 хүртэл хувиар ялгавартай тогтоосон байдаг. 2012 оны жилийн эцсийн байдлаар Нийгмийн даатгалын шимтгэл төлж байгаа нийт 30,5 мянган аж ахуйн нэгж байгууллагын 17,6 хувь буюу 5,4 мянган аж ахуйн нэгж ҮОМШӨ-ний даатгалын шимтгэлийг 2 хувиар, 4,9 хувь буюу 1,5 мянган аж ахуйн нэгж 3 хувиар тус тус төлж байна.
Нийгмийн даатгалын байгууллагын сүлжээний программууд нь зөвхөн байгууллагын нэр, үндсэн тоон үзүүлэлтээр гаргадаг болохоос салбараар нь, үйл ажиллагааны чиглэлээр ангилж гаргадаггүй байна. Зөвхөн бүртгэгдсэн аж ахуйн нэгжийн сангийн программд салбарын ангилал тусгасан боловч хэд хэдэн төрлийн үйл ажиллагаа явуулж байгааг бүртгэх боломжгүй, бусад тайлангийн программуудад салбарын ангилал нь байдаггүй зэргээс хамаарч нийгмийн даатгалын шимтгэл ногдуулах үйл ажиллагаа алдаа мадагтай явж ирсэн байна. Шалгалтын явцад зарим орон сууцны конторууд, хэвлэлийн газрууд, хэвлэх үйлдвэрүүд, эмийн үйлдвэрүүд, барилга угсралтын үйл ажиллагаа явуулдаг компаниудад үйлдвэрлэлийн осол мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний даатгалын шимтгэлийн хувийг буруу ногдуулах зөрчил гарсан байна. Тухайлбал Сүхбаатар дүүрэгт түүвэрчилсэн байдлаар авч үзэхэд нийт 14 байгууллага 2011-2013 онд нийт 23243,1 мян төгрөгний үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний даатгалын шимтгэлийг дутуу төлүүлсэн нь тогтоогдсон. Монгол улсын Засгийн газрын 2008 оны 142 дугаар тогтоолоор үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалах өвчний даатгалын шимтгэлийг 2 ба 3 хувиар төлөх ажил олгогчийн жагсаалтыг баталсан боловч үүнийг хэрэгжүүлэх аргачлал нийгмийн даатгалын байгууллагын хэмжээнд нэг мөр болж шийдэгдээгүй байна.
Үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний даатгалын сангаас олгож буй 21 аймаг, 9 дүүргийн 5438 тахир дутуугийн, 686 тэжээгчээ алдсаны, нийт 6124 тэтгэврийн хувийн хэрэг хамруулан шалгалаа. Мөн хувийн хэргийн тооллогыг 2013 оны 1-2 сарын тэтгэвэр олголтын массивтай тулган тооллогыг хийж гүйцэтгэсэн. Шалгалтын хугацаанд тахир дутуугийн болон тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр авагчдын хувийн хэрэгт нийгмийн даатгалын дэвтэр, хөдөлмөрийн дэвтэр, хөдөлмөрийн хөлсний тодорхойлолт, тахир дутуугийн тэтгэвэр тогтоолгосон даатгуулагчийн хөдөлмөрийн чадвар алдалтын тухай эмнэлэг хөдөлмөрийн магадлах комиссын шийдвэр, тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр тогтоолгосон гэр бүлийн хөдөлмөрийн чадваргүй гишүүдийн төрсний гэрчилгээ, ам бүлийн тодорхойлолт зэрэг баримтуудыг бүрэн бүрдүүлсэн эсэх болон тэтгэврийг үнэн зөв тогтоон олгож байгаа эсэхийг нэг бүрчлэн нягтлан шалгасан.
ҮОМШӨ-ний даатгалын сангаас тахир дутуугийн тэтгэвэр авагчдын талаар: ҮОМШӨ-ний даатгалын сангаас тахир дутуугийн тэтгэвэр авч буй 5438 иргэдийн 1346 нь буюу 24.7 хувь нь үйлдвэрлэлийн ослоор, 4093 нь буюу 75.3 хувь нь мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний улмаас хөдөлмөрийн чадвараа алдсан байна.
д/д
Онууд
Нийт ХЧА-аа алдсан иргэдийн тоо
Үйлдвэрлэлийн ослоор хөдөлмөрийн чадвараа алдсан иргэдийн тоо
Хувь
МШӨ-нөөр хөдөлмөрийн чадвараа алдсан иггэдийн тоо
Хувь
1
1995 оноос өмнө
1060
426
31.6
634
15.5
2
1995-2004
2676
426
31.6
2250
55.0
3
2005-2009
1431
340
25.2
1091
26.7
4
2010-2012
271
154
11.4
117
2.8
Дүн
5438
1346
100
4092
100
Тус сангаас тэтгэвэр авч буй нийт иргэдийн 19.5 хувь нь 1995 оноос өмнө, 49.2 хувь нь 1995-2004 онд, 26.3 хувь нь 2005-2009 онд, 5,0 хувь нь 2010-2012 онд тус тус тогтоогдсон байна. Нийт тэтгэвэр авагчдын 75,5 хувь буюу 4107 нь 1995-2009 онд тэтгэвэр тогтоолгосон бөгөөд үүний 81,3 хувь буюу 3341 нь зөвхөн Мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний улмаас тэтгэвэр тогтоолгосон иргэд байна. 1995-2009 онд жилд дунджаар 274 иргэн шинээр тэтгэвэр тогтоолгож байсны 81,0 хувь нь буюу 222 иргэн мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний улмаас тахир дутуугийн тэтгэвэр тогтоолгож байжээ.
Судалгаанаас үзэхэд 2010-2012 онд 271 иргэн тахир дутуугийн тэтгэвэр тогтоолгосон нь нийт тэтгэвэр авагчдын 5,0 хувийг эзэлж байна. Сүүлийн 3 жилд дунджаар 90 орчим иргэн шинээр тэтгэвэр тогтоолгосон нь 1995-2009 онд тогтоолгож байсан тэтгэвэр авагчдын дунджаас 3 дахин багасчээ. 1995-2009 онд мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний улмаас жилд дунджаар 222 иргэн хөдөлмөрийн чадвараа алдаж тэтгэвэр тогтоолгож байсан бол энэ тоо сүүлийн 3 жилд дунджаар 39 орчим иргэн болсон нь өмнөх онуудаас 5,6 дахин буурчээ. Харин 1995-2012 онд жилд дунджаар 51 иргэн үйлдвэрлэлийн осолд өртөж тахир дутуугийн тэтгэвэр тогтоолгож байгаа гэсэн судалгааны дүнгээс үзэхэд үйлдвэрлэлийн осолд өртөж байгаа иргэдийн тоо буурахгүй өсөх хандлагатай байна. Тус сангаас тахир дутуугийн тэтгэвэр авагчдыг хүйсийн хувьд авч үзвэл: 5438 тэтгэвэр авагчийн 3994 буюу 73.4 хувь нь эрэгтэй, 1444 буюу 26.6 хувь нь эмэгтэй байна. Сүүлийн 3 жилд тахир дутуугийн тэтгэвэр шинээр тогтоолгосон иргэдийг нийгмийн даатгалын шимтгэл төлж ажилласан хугацаагаар нь ангилан харуулбал:
д/д
Үйлдвэрлэлийн ослоор тэтгэвэр тогтоолгосон иргэдийн
Мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний улмаас тэтгэвэр тогтоолгосон иргэдийн
1
Ажилласан хугацаа //сараар
Тэтгэвэр тогтоолгосон иргэд
Ажилласан хугацаа //сараар
Тэтгэвэр тогтоолгосон иргэд
2
0-2 сар
20
24-сар хүртэл
0
3
3-6 сар
10
25-60 сар
7
4
7-12 сар
14
61-120 сар
14
5
13-24 сар
16
121-180 сар
22
25-аас дээш сар
94
181-ээс дээш сар
64
154
117
Энэ хүснэгтээс үзэхэд сүүлийн 3 жилд үйлдвэрлэлийн осолд өртөж хөдөлмөрийн чадвараа алдаж тахир дутуугийн тэтгэвэр тогтоолгосон иргэдийн 61 хувь нь буюу 94 иргэн 2 оос дээш жил ажилласан, 13 хувь нь буюу 20 иргэн 0-2 сар ажилласан иргэд байна. Мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний улмаас хөдөлмөрийн чадвараа алдсан иргэдийн 54.7 хувь нь буюу 64 иргэн 15-аас дээш жил, 18.8 хувь буюу 22 иргэн 10-15 жил ажилласан иргэд байна.
ҮОМШӨ-ний даатгалын сангаас тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр авагчдын талаар: ҮОМШӨ-ний даатгалын сангаас тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр авч буй 686 тэтгэвэр авагчийн 385 нь буюу 56.1 хувь нь үйлдвэрлэлийн ослоор, 301 нь буюу 43.9 хувь нь мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний улмаас нас барсан даатгуулагчид байна. Тус сангаас тэтгэвэр авч буй нийт иргэдийн 13.0 хувь нь 1995 оноос өмнө, 27.4 хувь нь 1995-2004 онд, 33.1 хувь нь 2005-2009 онд, 26.5 хувь нь 2010-2012 онд тус тус тогтоогдсон байна. Нийт тэжээгчээ алдсаны тэтгэврийн 60.5 хувь буюу 415 нь 1995-2009 онд тэтгэвэр тогтоолгосон бөгөөд үүний 56.1 хувь буюу 233 нь Үйлдвэрлэлийн ослоор нас барсан даатгуулагчийн ар гэрт тогтоон олгосон тэтгэвэр байна. 1995-2009 онд жилд дунджаар 27 иргэн шинээр тэтгэвэр тогтоолгож байсны 55.5 хувь нь буюу 15 иргэн үйлдвэрлэлийн ослын улмас нас барсан даатгуулагчийн ар гэрт тогтоон олгосон тэтгэвэр байжээ. Судалгаанаас үзэхэд 2010-2012 онд 182 иргэн үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний улмаас нас барж тэдгээрийн ар гэрт тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр тогтоолгосон нь нийт тэтгэвэр авагчдын 26.5 хувийг эзэлж байна. Сүүлийн 3 жилд дунджаар 60 орчим тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр тогтоолгосон нь 1995-2009 онд тогтоолгож байсан тэтгэвэр авагчдын дунджаас 2.2 дахин өсчээ. 1995-2009 онд мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний улмаас жилд дунджаар 12 иргэн нас барж тэдний ар гэрт тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр тогтоолгож байсан бол энэ тоо сүүлийн 3 жилд дунджаар 29 орчим иргэн нас барсан нь өмнөх онуудаас 2.4 дахин өсчээ. Харин 1995-2009 онд жилд дунджаар 15 иргэн үйлдвэрлэлийн ослын улмаас нас барж ар гэрт нь тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр тогтоогдож байсан бол 2010-2012 онд жилд дунджаар 31 иргэн нас барж тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр тогтоолгож байгаа нь өмнөх онуудаас 2 дахин нэмэгдсэн дүнгээс үзэхэд үйлдвэрлэлийн осолд өртөж нас барж байгаа иргэдийн тоо сүүлийн жилүүдэд эрс өссөөр байна. Тус сангаас тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр авагчдыг хүйсийн хувьд авч үзвэл: 686 тэтгэвэр авагчийн 114 буюу 31.7 хувь нь эрэгтэй, 571 буюу 83.3 хувь нь эмэгтэй байна.
Эндээс үзэхэд нийт нас барагчдын 83.3 хувь эрэгтэй, үйлдвэрлэлийн осолд өртөж тахир дутуу болсон, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчтэй болж байгаа иргэдийн 73,4 хувь нь эрэгтэй хүмүүс байна. Үйлдвэрлэлийн осолд орж нас барсан, тахир дутуу, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчтэй болсон 10 иргэний 8 нь эрэгтэйчүүд байна. Сүүлийн 3 жилд үйлдвэрлэлийн осолд өртөж нас барсан иргэдийн 74.7 хувь нь буюу 71 иргэн 2-оос дээш жил, 6.3 хувь нь буюу 6 иргэн 0-2 сар тус тус ажилласан байна. Мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний улмаас нас барсан иргэдийн 67.8 хувь нь буюу 59 иргэн 15-аас дээш жил, 17.2 хувь буюу 15 иргэн 10-15 жил тус тус ажилласан байна. Хөдөлмөрийн чадвар алдалтын тэтгэмж авсан тохиолдолд судалгаа хийхэд тэтгэмжийг зөвхөн үйлдвэрлэлийн ослын улмаас авсан байна. Даатгуулагчид олгосон эмнэлгийг хуудсыг шалгахад хөдөлмөрийн чадвар түр алдсан ажлын эхний 5 өдрийн тэтгэмжийг ажил олгогчоос, 6 дах өдрөөс хөдөлмөрийн чадвар сэргээгдэх хүртэл нийгмийн даатгалын тэтгэмжийн даатгалын сангаас олгох ёстой байтал Сонгинохайрхан, Багануур дүүрэг тэтгэмжийг 100 % нийгмийн даатгалын сангаас олгосон тохиолдол илэрсэн. Нийгмийн даатгалын сангаас олгох ҮОМШӨ-ний тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөрийн тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 5 дах заалтын дагуу Нийгмийн даатгалын хэлтсүүд нь тахир дутуугийн тэтгэвэр авагчийн тэтгэвэртэй байх хугацааны тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг шилжүүлэн, мэдээллийн баазад шивэлт хийсэн байна. Гэвч СХД, СБД, БЗД, БГД, БНД, БХД–ийн нийгмийн даатгалын хэлтсүүд ажил хөдөлмөр эрхэлж, нийгмийн даатгалын шимтгэл төлж байгаа даатгуулагчдын байдалд шүүлт хийлгүйгээр шимтгэлийг давхардуулан шилжүүлсэн байна.
“Нийгмийн даатгалын сангаас олгох үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөрийн тухай” хуулийн 17 дугаар зүйлийн 17.3, 17.4 дэх заалт, 2011 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн 09 дугаартай Нийгмийн даатгалын үндэсний зөвлөлийн тогтоолд зааснаар үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчнөөр сувилуулсан даатгуулагчид сувилуулсны болон унааны зардал зохих журмын дагуу олгож хэвшсэн байна.
Үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээний зардлын санхүүжилтийн талаар: Нийгмийн даатгалын сангаас олгох үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөрийн тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 7 дахь хэсэгт зааснаар /үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээний зардал/ дагуу МАОЭНХ, МҮЭХ-оор дамжуулан сургалт зохион байгуулж гүйцэтгэл тооцож ажилладаг байна. Урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээний зардалд зориулан МАОЭНХ-нд 2011 онд 41.6 сая, 2012 онд 124.0 сая төгрөг, МҮЭХ-нд-2011 онд 70.0 сая төгрөгийн санхүүжилтийг тус тус олгож, зарцуулалтын тайланг хүлээн авсан байна. ХАБЭА-н менежментийн системийг нэвтрүүлэх (ILO-2001-OSHMS) сургалтыг 39 удаа зохион байгуулж 658 аж ахуйн нэгж байгууллагын 1426 ажил олгогч эзэд, инженер, техникийн ажилтан, хэсэг нэгжийн удирдлагыг хамруулсан байна. “Зохистой ажлын байр-Өндөр бүтээмж” (WISE) сэдэвт сургалтыг 14 удаа зохион байгуулан , 114 аж ахуйн нэгж байгууллагын 369 ажилтан нарыг оролцуулжээ. МҮЭХ нь НДЕГ-ын хамтран ажиллах гэрээний дагуу 2011 онд МҮЭХ-оос Телевизийн хэлэлцүүлэг 2 удаа хийж ХАБЭА-н гарын авлага номыг хэвлүүлж “Хөдөлмөрийн хяналтын улсын байцаагчдын сургалтыг УБ-хотод зохион байгуулан хөдөө орон нутагт Булган, Баянхонгор аймгуудад ҮОМШӨУС болон ХАБЭА-н сургалтуудын хийж явуулжээ. Үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээний зардлыг зөвхөн дээрх 2 байгууллагад өгч, бусад аймаг, дүүргийн нийгмийн даатгалын хэлтсүүдийн 2011, 2012 оны төсөвт тусгагдаагүйгээс сургалт, сурталчилгааны ажил хийгдээгүй байна.
Үйлдэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний улмаас тахир дутуу болсон даатгуулагчийн тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийн талаар: Нийгмийн даатгалын сангаас олгох үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөрийн тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлд зааснаар уг сангаас тахир дутуугийн тэтгэвэр авагчийн, уг тэтгэврийг авч байх хугацааны тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг даатгуулагчийн төлбөл зохих дор дурдсан хувиар тухайн үеийн хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээнээс тооцож ҮОМШӨ-ний даатгалын сангаас тэтгэврийн даатгалын санд шилжүүлэн төлж байна. Нийгмийн даатгалын сангаас олгох үйлдвэрлэлийн осол мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөрийн тухай хуулийн хэрэгжилтийг хяналтын хуудсыг үндэслэн тооцож үзэхэд 72,7 хувийн хэрэгжилттэй байна.
Шалгалтаар илрүүлсэн зөрчил дутагдал
Аймаг, дүүргийн нийгмийн даатгалын хэлтсүүд нь НД-ын шимтгэл төлөгчөөр аж ахуйн нэгж, байгууллагуудыг шинээр бүртгэхдээ тухайн байгууллагын улсын бүртгэлийн гэрчилгээг үндэслэдэггүй, үйл ажиллагааны чиглэлийг буруу ойлгох, хайхрамжгүй ханддаг зэргээс хамаарч зарим барилга угсралт, зам засварын компаниуд, хэвлэх,эм, архи, мах, махан бүтээгдэхүүний үйлдвэрүүд ҮОМШӨ-ний даатгалын шимтгэлийн дутуу төлж ирсэн нь “Нийгмийн даатгалын тухай хууль”-ийн 15 дугаар зүйлийн 15.5, 17 дугаар зүйлийн 17.1.1 дэх зүйл, заалтууд, Монгол улсын Засгийн газрын 2008 оны 142 дугаар тогтоолын 1,2 дугаар хавсралтыг зөрчсөн байна. Тухайлбал:
- Сонгинохайрхан дүүрэгт үйл ажиллагаа явуулж буй “Эрай төгс чоно” ХХК, “Төв азийн зам” ХХК, “Евро лайн” ХХК, “Төмөрт транс” ХХК, “Оргил жим” ХХК, “Энергит Монгол Чулуу” ХХК, “Имай амка” ХХК, “Забамат” ХХК, “Лийд линк” ХХК, “Энержитех прогресс” ХХК, “Хос шугам” ХХК, “Тод гялбаа” ХХК, “Зургаан хошуу” ХХК, “Эм жи эл акуа” ХХК, “Таван үндэс” ХХК, “Өнөр горхи” ХХК зэрэг 16 байгууллага 445,9 сая төгрөгийн Хөдөлмөрийн хөлс түүнтэй адилтгах орлогоос 5,3 сая төгрөгийн НДШ-ийг дутуу төлсөн,
- Баянзүрх дүүрэгт үйл ажиллагаа явуулж буй “Их говь энержи” ХХК, “Иргэдийн буянд” ХХК, “Ноён шашир” ХХК, ,“Таны зам” ХХК “Мөнхжин од” ХХК, “ Хурдны зам” ХХК, “Ахуй төр” ХХК зэрэг 7 байгууллага 1876,2 сая төгрөгийн ХХТАО-оос 13,7 сая төгрөгийн ҮОМШӨ-ний даатгалын шимтгэлийг дутуу төлсөн,
- Баянгол дүүрэгт үйл ажиллагаа явуулж буй “Тамирын 3 чулуу” ХХК, “Хувай монголиа” ХХК, “Дэвшил импекс” ХХК, “Ноёд констракшн” ХХК, “Эв эрдэнэ” ХХК, “РСТ” ХХК, “Говь-Эрдэнэ кашмер” ХХК, “Тот ком сервис” ХХК, “Мөрөн транс” ХХК, “Шимт газар” ХХК зэрэг 10 байгууллага 1753,9 сая төгрөгийн ХХТАО-оос 7,2 сая төгрөгийн ҮОМШӨ-ний даатгалын шимтгэлийг дутуу төлсөн,
- Дорнод аймаг, “Дорнод авто зам” ХХК, “Авто агро” ХХК, “Анчир” ХХК зэрэг зам засварын компаниуд нь ҮОМШӨ-ний даатгалын шимтгэлийг 2 хувиар тооцсон. “Дорнод дээж” ХХК 2 хувиар, “БД” ХХК нь 1 хувиар төлсөн, мөн “Эгэл альфа” ХХК, “Хэрлэн толгойт” ХХК, “Хөвчийн тал” ХХК хиаман цехүүд, фермерийн чиглэлийн 3 аж ахуйн нэгж шимтгэлийг 1 хувиар тооцон төлж байсан.
- Дархан-Уул аймаг: ҮОМШӨ-ний даатгалын шимтгэлийг 2 хувиар төлөх ёстой “Мон-Өртөөчин” ХХК, “Даа колор” ХХК, “Номын дээж” ХХК, “Дархан-Билгийн нүд” ХХК, “Андын хүлэг” ХХК, “Дархан зиг” ЗБН зэрэг 6 аж ахуйн нэгж, байгууллага 1 хувиар төлж байсан,
- Дундговь аймаг: “Байгалийн гоц халдварт өвчтэй тэмцэх төв”, “Шувуутай хийморь” ХХК, “Монгол шуудан”ТӨХК, “Чандмань Дундговь” ХК, “Хот тохижилт”, “Цөм сүргийн үржлийн төв “ зэрэг байгууллагууд,
- Төв аймаг: Зуунмод хотын Хот тохижуулах газар нь 140359,4 мянган төгрөгийн ХХТАО-т ногдох 2807,2 мянган төгрөгийн ҮОМШӨ-ний даатгалын шимтгэлийг дутуу төлсөн,
- Өвөрхангай аймаг: тус аймгийн Хужирт суманд үйл ажиллагаа явуулдаг “Жемхужирт” ХХК- ны аж ахуйн нэгжийн бүртгэлийн гэрчилгээнд заасан үндсэн чиглэл нь гадаад дотоод худалдаа, туслах чиглэл нь ундаа, цэвэр ус үйлдвэрлэх гэж заасан байхад 2 хувиар шимтгэл төлж байсан,
Мөн 2008 оны 142-р тогтоолд заагдаагүй аж ахуйн нэгжээс эмийн эргэлтийн 2 санг 2 хувиар шимтгэл ногдуулж ирсэн байна. Дээрх тогтоолын дагуу аймгийн хэмжээнд мал эмнэлгийн үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа байгууллагуудаас 16-г 2 хувиар шимтгэл ногдуулсан, 3 мал эмнэлэгт 3 хувиар шимтгэл тус тусногдуулж ирсэн тогтоолын заалтын нэг мөр мөрдөөгүй,
Баянхонгор аймаг: “Чандмань-Баянхонгор” хувьцаат компани нь ҮОМШӨ-ний даатгалын шимтгэлийг 2 хувиар, аймгийн “Нисэх буудал” нь ҮОМШӨ-ний даатгалын шимтгэлийг 1 хувиар төлж байсан,
Сүхбаатар аймаг: Зорчигч тээврийн үйлчилгээ эрхэлдэг Шуудан үйлчилгээний газар, “Дайчин сүх”, “Дарьганга өртөө”, “Тээвэр авто замын газар”, мал эмнэлгийн үйл ажиллагаа эрхэлдэг Баяндэлгэр сумын “Хүй нутаг”,“Модон бууц”, “Сүргийн оточ”, Мөнххаан сумын “Талын богд”, “Аргалын цог”, “Түмэн төл”, “Өсөх тэрэм”, “Буман төл”, Эрдэнэцагаан сумын “Хадын булан” зэрэг аж ахуйн нэгж, байгууллагууд 1%-иар, Түмэнцогт сумын “Ус дулаан ОНӨҮГ” нь 2%-иар тус тус төлж байсан,
ҮОМШӨ-ний даатгалын сангаас 3 жил дараалан төлбөр гаргуулаагүй ААНБ-д олговол зохих хөнгөлөлтийг хуульд заасан болзол хангаагүй аж ахуйн нэгжид хөнгөлөлт үзүүлсэн нь “Нийгмийн даатгалын сангаас олгох үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалах өвчний тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөрийн тухай хуулийн 19 дүгээр зүйлийн 19.1 дэх заалт, “Нийгмийн даатгалын байгууллага, байцаагчийн дүрэм”-ийн 18.а, 18. б, 18.ж заалтуудыг тус тус зөрчсөн байна. Тухайлбал:
- БЗД-ийн НДХ нь ҮОМШӨД-ын сангаас 3 жил дараалан төлбөр гаргуулаагүй ААНБ-д олговол зохих хөнгөлөлтийг хуульд заасан болзол хангаагүй 2 аж ахуйн нэгжид нийт 526.9 мянган төгрөгийн хөнгөлөлт үзүүлсэн,
БНСУ-тай Нийгэм хангамжийн салбарт байгуулсан Засгийн Газар хоорондын гэрээнд хоёр орны хооронд хөдөлмөрийн гэрээгээр ажиллагч иргэдийг тэтгэврийн даатгалд хамруулахаар заасан байтал 2006 онд солонгос улсад үйлдвэрлэлийн осолд өртсөн иргэнд 2008 онд ослын дүгнэлт гаргуулан, сайн дурын даатгуулагчийн хувь хэмжээгээр тэтгэврийн болон тэтгэмжийн, үйлдвэрлэлийн ослын шимтгэлийг нөхөн төлүүлж тус сангаас үндэслэлгүйгээр тахир дутуугийн тэтгэвэр тогтоон олгосон зөрчил БГД, БЗД-ийн Нийгмийн даатгалын хэлтэст илэрсэн нь Засгийн газрын 2009 оны 14 дүгээр тогтоолоор батласан “Үйлдвэрлэлийн осол, хурц хордлогыг судлан бүртгэх дүрэм”-ийн 1,10-д заасан “... Гадаадад ажиллаж байхдаа үйлдвэрлэлийн осолд өртсөн иргэн нь хоёр улсын хооронд байгуулсан гэрээний дагуу ҮОМШӨ-ний даатгалд даатгуулсан бол тусгай зөвшөөрлийн дагуу гадаадад ажиллах хүч гаргаж байгаа аж ахуйн нэгж байгууллага нь ослыг судлан бүртгэнэ” гэсэн заалтыг, УНДЕГ-ын даргын 2006.06.05-ний өдрийн 157 тоот тушаалаар баталсан “БНСУ-д үйлдвэрлэлийн дадлагжигч, гэрээгээр ажиллаж байгаа Монгол Улсын иргэдийг тэтгэврийн даатгалд хамруулах тухай түр журам”-ын 3.6 дугаар зүйлийг,
Иргэдийн тэтгэвэр, тэтгэмжийг анх тогтоосон болон түүнд хяналт тавьсан 3-4 холбогдох албан тушаалтнууд нь хайхрамжгүй хандсанаас мэдээллийн баазад цалинг зөрүүтэй шивж оруулах, нас барсан иргэний тэтгэврийг зогсоолгүй үргэлжлүүлэн нэрийн дансанд шилжүүлэх, өөр байгууллагын тамга тэмдэгтэй хөдөлмөрийн дэвтрээр тэтгэвэр тогтоон олгох, тэтгэвэр тогтоолгосон цалингийн үндэслэлийг тулган шалгадаггүй нь “НД-ын сангаас олгох тэтгэвэр тэтгэмжийн тухай” хуулийн 6 дугаар зүйл “...эхлэн, нас барсны дараагийн сар дуустал олгоно”, 22 дугаар зүйл “... 5 жилд төлсөн шимтгэлээс тооцож гаргасан...”, гэсэн заалтуудыг тус тус зөрчсөн байна. Тухайлбал:
- БЗД, БНД, БГД, СБД, СХД, Баян-Өлгий, Дархан-Уул, Дорнод, Сүхбаатар, Хэнтий аймгийн нийгмийн даатгалын хэлтсүүд нь тахир дутуугийн 10 тэтгэвэр авагчид 5240,0 мянган төгрөгийн тэтгэврийг илүү, 25тэтгэвэр авагчид 5860,8 мянган төгрөгийн тэтгэврийг дутуу олгосон
- БЗД-ийн НДХ нь ҮОМШӨ-ний даатгалын сангаас тэтгэвэр авах эрх үүсээгүй 2 иргэнд тэтгэвэр олгосон
- Багануур болон БГД-ийн НДХ-үүд “Цэргийн албан хаагчийн тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай“ хуулиар цэргийн тэтгэвэр тогтоолгосон 2 цэргийн албан хаагчын тэтгэврийг уг сангаас олгосон,
- Ерөнхий боловсролын дунд сургуульд сурч байхдаа /16 настайдаа/ үйлдвэрлэлийн осолд өртсөн иргэнд ослын актыг үндэслэн 2005 онд хөдөлмөрийн чадвар алдалтыг 60 хувиар тогтоож, улмаар тэтгэвэр тогтоосон,
- Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр тэтгэмжийн тухай хуулйн 25 дугаар зүйл “Тэтгэвэр тэтгэмж тогтоолгохдоо бүрдүүлэх баримт бичиг”-ийн 1.1 “Нийгмийн даатгалын дэвтэр”, 1.2 “даатгуулагч 1995 оноос өмнө ажиллаж байсан бол хөдөлмөрийн дэвтэр”, 1.3 ”даатгуулагч 1995 оноос өмнө ажилласан хугацаанд авсан хөдөлмөрийн хөлснөөс тэтгэвэр тогтоолгохыг хүсвэл хөдөлмөрийн хөлсний тодорхойлолт”, 1.4 “тахир дутуугийн тэтгэвэр тогтоолгох даатгуулагчийн хөдөлмөрийн чадвар алдалтын тухай эмнэлэг хөдөлмөрийн магадлах комиссын шийдвэр” гэсэн заалтыг зөрчиж хувийн хэрэггүйгээр тэтгэвэр олгож байсан. / хувийн хэрэг алга болсон/ : Тухайлбал: Дорнод аймгийн НДХ-т 3 иргэний тэтгэврийн хувийн хэрэг алга болсон,
- Хөвсгөл аймгийн Мөрөн сумын иргэн “Хөвсгөл-Эрчим хүч” ХХК-ийн нягтлан бодогч нь Мэргэжлээс шалтгаалсан өвчнөөр ХНМӨСҮТ-ийн 2007 оны 04 дүгээр сарын 27-ны өдрийн 0000596 дугаар бүхий хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь, хугацаа тогтоох актаар хөдөлмөрийн чадвар алдалтыг 50 хувиар тогтоолгож, Хөвсгөл аймгийн “Хөвсгөл-Эрчим хүч” ХХК-ийн даргын тушаалаар тооцооны нягтлан бодогчийн ажлаас чөлөөлөгдөн, 173432 тоот хувийн хэрэг нээлгэн тахир дутуугийн тэтгэвэр авах эрх үүссэн боловч түүнийг ажлаас чөлөөлсөн 2007оны 05 дугаар сарын 10-ны өдрийн 32 тоот тушаал байгууллагын бичиг хэргийн бүртгэлд байхгүй, дугаар давхардсан, хуурамч тушаал гаргуулан тэтгэвэр тогтоолгосон,
- Тахир дутуугийн болон тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр авч буй 6124 иргэний хувийн хэргийн бүрдүүлэлтийг шалгах явцад нийгмийн даатгалын болон хөдөлмөрийн дэвтэр байхгүй, ЭХМК-ын шийдвэрээр ХЧА-ын хувь өөрчлөлтийг тухай бүр нь хийгээгүйгээс ТД-гийн тэтгэвэр авагчийн тэтгэврийг дутуу тогтоон олгож тэтгэвэр авагчийг хохироосон. тэтгэвэр тогтоолтын хуудсыг тэтгэврийн итгэлцүүр өөрчлөгдсөн, тэтгэвэр нэмэгдсэн тухай бүрт өөрчлөлтийг хийж хувийн хэргийг баяжуулаагүй, хувийн хэргийн эмх цэгц муу, салбарч урагдсан, сунгалтын акт болон сургуулийн тодорхойлолтыг тухай бүр нь хийдэггүй, зэрэг зөрчил нийтлэг байгаа,
- Эмнэлэг хөдөлмөрийн магадлах комиссын шийдвэрт хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувийг, уг өвчний оношийн хувьтай зөрүүлж бичсэн, эмнэлэг хөдөлмөр магадлах комиссоор орж 60 хувиар хөдөлмөрийн чадвар алдалтаа тогтоолгосон бөгөөд дээрх хугацаа дуусаагүй байхад дахин комиссоор орж дагалдах оношгүйгээр 80 хувиар тогтоолгосон, хөдөлмөрийн нөхцөл солих заалттай өвчтөнд хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь хэмжээ тогтоосон зэрэг зөрчлүүд СБД, ЧД, БЗД-ийн нийгмийн даатгалын хэлтэст илэрсэн,
- Эрүүл мэнд, нийгмийн хамгааллын сайдын 1997 оны А/250 тоот тушаалын 1 дүгээр хавсралт “Хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь тогтоох, хөдөлмөр зохицуулалт хийх заавар”-ын 4-ийн “д” заалт-“Хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь тогтоолгосон өвчтөн өөрийн урьд эрхэлж байсан ажлаа хийлгүйгээр ЭХМК-ийн зөвшөөрлөөр тохирч тэнцэх хөнгөн ажил хийж болно. Хэрвээ өвчтөн үндсэн ажлаа хийж байвал хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувийг цуцлана” –ыг зөрчиж улсын хэмжээнд нийт 717 тэтгэвэр авагч Эмнэлэг хөдөлмөрийн магадлах комиссоор тохирч тэнцэх хөнгөн ажлын шийдвэр гаргуулалгүйгээр ажил хөдөлмөр эрхэлж байгаа, мөн зарим өвчтөн өөрийн урьд эрхэлж байсан ажлаа үргэлжүүлэн хийсээр байна,
Хөдөлмөр эрхэлж байгаа 717 тахир дутуугийн тэтгэвэр авагчийн хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь тогтоолтыг үзэхэд хөдөлмөрийн чадвараа 80-100 хувь алдсан 6 иргэн, 70-79 хувь алдсан 72 иргэн, 50-69 хувь алдсан 639 иргэн байна.
Эрүүл мэнд, нийгмийн хамгааллын сайдын 1997 оны А/250 тоот тушаалаар батлагдсан “Хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь тогтоох, хөдөлмөр зохицуулалтын заавар”-ын 4-ийн “а”-д “өвчин гэмтэл нь архагшсан эрхтэн бие махбодийн тогтоц, үйл ажиллагааг хүндээр гэмтээсний улмаас өвчтөн өөрөө өөртөө үйлчилж чадахгүй байнга хэвтэрт бусдын асрамж сувилгаанд байдаг хүмүүст хөдөлмөрийн чадвар алдалтыг 80-100 хувиар тогтооно”, мөн зааврын 4-ийн “б”-д “өвчин эмгэг нь архагшсан эрхтэн бие махбодийн тогтоц, үйл ажиллагаанд гүнзгий нөлөөлж, хөдөлмөрийн чадвараа бүрмөсөн буюу удаан хугацаагаар алдсан боловч байнгын асрамж сувилгаа шаардагдахгүй, ихэнхдээ өөрөө өөртөө үйлчлэх чадвартай өвчтөнд хөдөлмөрийн чадвар алдалтыг 70-79 хувиар тогтооно” заасан байдаг.
Дээрх зааврын 4-ийн “в”-д “өвчин эмгэг нь архагшсан эрхтэн бие махбодийн тогтоц, үйл ажиллагаанд удаан хугацаагаар нөлөөлж, хөдөлмөрийн чадвар алдагдуулсан боловч өвчтөн өөрөө өөртөө үйлчлэх чадвартай, өвчилж гэмтсэн эрхтэнд харшлахгүй зарим нэг ажлыг тухайн эмнэлгийн хяналтын дор хийж болох хүмүүст хөдөлмөрийн чадвар алдалтыг 50-69 хувиар тогтооно” гэж заасан байдаг.
Жишээлбэл: Багануур дүүргийн Багануур ХК-аас мэргэжлээс шалтгаалсан өвчнөөр хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь тогтоолгосон 22 тэтгэвэр авагчаас 4 тэтгэвэр авагч, Дорнод аймагт 3 тэтгэвэр авагч өөрийн урьд эрхэлж байсан ажлаа үргэлжлүүлэн хийсээр байна. /Цахилгаанчин нь цахилгаанчинаа, машинчин машинчинаа хийсээр байна/.
- Нийгмийн даатгалын сангаас олгох ҮОМШӨ-ний тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөрийн тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 5 дах заалтын дагуу тахир дутуугийн тэтгэвэр авагч иргэдийн тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг шилжүүлэхдээ БНД, БХД, СХД, СБД, БГД, БЗД-ийн нийгмийн даатгалын хэлтэс нь ажил хөдөлмөр эрхлэлт, нийгмийн даатгалын шимтгэл төлөлтийн байдалд шүүлт хийлгүйгээр бүх тэтгэвэр авагчийн шимтгэлийг давхардуулан шилжүүлсэн нь НДЕГ-ын 2012 оны 03 сарын 16-ны өдрийн 1/1008 тоот албан бичгээр Нийгмийн даатгалын газар, хэлтсүүдэд чиглэл хүргүүлсэн байна. Тухайн албан бичигт тэтгэвэр авагч ажил хөдөлмөр эрхэлж байгаа бол ҮОМШӨ-ний даатгалын сангаас тэтгэврийн санд шимтгэлийг давхардуулан төлөхгүй. Хэрвээ ажил хөдөлмөр эрхэлдэг тэтгэвэр авагч 2008.07.01-нээс хойш хугацаанд 5 төрлийн шимтгэл төлсөн бол Нийгмийн даатгалын тухай хуулийн 19 дүгээр зүйлийн 19.4, 25 дугаар зүйлийн 25.4–д заасны дагуу илүү төлсөн шимтгэлийг эргүүлэн олгох, эсвэл дараагийн сар улирал, жилийн төлөх шимтгэлд суутган тооцох шаардлагатай гэсэн зааврыг,
- СБД, БГД, ХУД, ЧД-ийн НДХ-үүд нь “Үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалах өвчний даатгал”-ын сангаас 39 даатгуулагчийн үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний сувилалд эмчлүүлж сувилуулсан зардлыг дутуу олгосон, мөн Хэнтий аймгийн НДХ нь 3 даатуулагчийн сувилалын зардлыг давхардуулан олгосон,
- ШШГЕГ-т ҮОМШӨС-аас урамшуулалд ХУД-ийн НДХ нь 730,8 мянган төгрөг, БГ-ийн НДХ нь 4485.5 мянган төгрөг, ЧД-ийн НДХ нь 185.8 мянган, БЗД-ийн НДХ нь 80.3 мянган төгрөгийг шилжүүлсэн,
- Үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээний зардлыг аймаг, дүүргийн НДХ-ийн төсөвт тусгаагүй, санхүүжилтгүйгээс сургалт, сурталчилгаа хийгдээгүй зэрэг зөрчлүүд илэрсэн байна.
Шалгалтын явцад илэрсэн зөрчил дутагдлыг арилгуулахаар улсын байцаагчийн хамтарсан хугацаатай албан шаардлага 17 хэлтэст, 4223,1 сая төгрөгийн хөдөлмөрийн хөлс түүнтэй адилтгах орлогод оногдох 50982,0 мянган төгрөгийн нийгмийн даатгалын шимтгэлийг нөхөн төлүүлэхээр улсын байцаагчийн 36 акт, 26 тэтгэвэр авагчдад дутуу олгосон тэтгэвэр болон хөнгөлөлт 8060,4 мянган төгрөгийг эргүүлэн олгох, 17 иргэнд илүү олгосон 7368,7 мянган төгрөгийн тэтгэвэр тэтгэмжийг ҮОМШӨ-ний санд буцаан төвлөрүүлэх, нийт 67031,8 мянган төгрөгийн акт тогтоож ажиллаа. Үүнд:
Ажил олгогчийн төлбөл зохих үйлдвэрлэлийн ослын даатгалын шимтгэлийг дутуу тооцон төлсөн СХД-ийн 16 ААНБ, БЗД-ийн 8 ААНБ, БГД-ийн 10, Төв аймгийн 3, Өвөрхангай аймгийн 3 аж ахуйн нэгж байгууллагад улсын байцаагчийн 123 заалт бүхий 36 актаар 50982,4 мян.төгрөгийг ҮОМШӨД-ын санд нөхөн төлүүлэх тухай улсын байцаагчын акт,
Хуульд заасан шимтгэлийн хөнгөлөлт үзүүлэх нөхцөл, шаардлага хангаагүй БЗД-ийн “Наран косметикс” ХХК-нд олгосон 512.9 мянган төгрөгийн хөнгөлөлт, “Сибукторн” ХХК-нд олгосон 14.0 мянган төгрөгийн хөнгөлөлт, нийт 526.9 мянган төгрөгийг санд нөхөн төлүүлэх тухай улсын байцаагчийн нөхөн төлбөрийн акт,
Дутуу тооцон олгосон тэтгэврийг нөхөн олгуулахаар СХД-ийн 1 тэтгэвэр авагчид 1261.6 мянган төгрөг, БГД-ийн 11 тэтгэвэр авагчид 1685.7 мянган төгрөг, БНД-ийн 6 тэтгэвэр авагчид 840.0 мянган төгрөг, БЗД-ийн 4 тэтгэвэр авагчид 1526.3 мянган төгрөг, СБД-ийн 1 тэтгэвэр авагчид 148.8 мянган төгрөг, Баян-Өлгий аймгийн 1 тэтгэвэр авагчид 18,9 мянга, Дорнод аймгийн 1 тэтгэвэр авагчид 187,9 мянга, Хэнтий амйгийн 2 тэтгэвэр авагчид 191,5 мянга, нийт 26 тэтгэвэр авагчид 8060,4 мянган төгрөгийг,
БЗД-ийн 2 тэтгэвэр авагчид илүү олгосон 318.5 мянган төгрөгийг, БНД-ийн 1 тэтгэвэр авагчид 85.0 мянга, Баян-Өлгий аймгийн 3 тэтгэвэр авагчид 420,8 мянга, Дархан-Уул аймгийн 1 тэтгэвэр авагчид 4260,6 мянга, Сүхбаатар аймгийн 1 тэтгэвэр авагчид 69,0 мянга, Дорнод аймгийн 1 иргэнд 85,3 мянга төгрөгийг, нийт 9 тэтгэвэр авагчид илүү олгосон 5239,2 мянган төгрөгийг гэм буруутай албан тушаалтан, тэтгэвэр авагчаар нөхөн төлүүлэхээр улсын байцаагчийн акт,
Хувийн хэргийн бүрдүүлэлт дутуу 4 тэтгэвэр авагчийн тэтгэврийг түр зогсоох 2 акт, үндэслэлгүйгээр тогтоогдсон тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр авагч 2, тахир дутуугийн тэтгэвэр авагч 1 иргэн, Мэргэжлээс шалтгаалах өвчний жагсаалтанд багтаагүй өвчний шалтгаанаар тус сангаас тахир дутуугийн тэтгэвэр авагч 2 иргэн, нийт 4 тэтгэвэр авагчийн тэтгэврийг зогсоож, тэтгэврийн даатгалын санруу шилжүүлэх тухай улсын байцаагчын акт, ҮОМШӨД-ын сангаас үүсээгүй 2 тэтгэвэр авагчийн тэтгэврийг түр зогсоохоор улсын байцаагчийн акт үйлдсэн,
Нийгмийн даатгалын үндэсний зөвлөлийн 2011 оны 09 тоот тогтоолыг хугацаанд нь хэрэгжүүлээгүйгээс СБД-ийн 8 даатгуулагчид дутуу олгосон 560.0 мянган төгрөг, БГД-ийн 19 даатгуулагчид 920.7 мянган төгрөг, ЧД-ийн 5 даатгуулагчид 299.0 мянган төгрөг, ХУД-ийн 7 даатгуулагчид 515.0 мянган төгрөг, нийт 2294.7 мянган төгрөгийг нөхөн олгуулахаар улсын байцаагчийн акт тогтоосон.
Нийгмийн даатгалын хэлтсийн ҮОМШӨ-ний даатгалын сангаас олгож буй тахир дутуугийн, тэжээгчээ алдсаны тэтгэврийн хувийн хэргийн бүдүүлэлтийг хангах, эмх цэгцлүүлэх арга хэмжээ авч, ҮОМШӨ-ний даатгалын шимтгэлийг дутуу төлж байгаа аж ахуйн нэгж байгууллагуудыг хяналт шалгалтад хамруулах талаар мэргэжил арга зүйн зөвлөгөө өгч ажиллав.
Шалгагдсан байгууллага, аж ахуйн нэгжид өгсөн дүгнэлт
Нийгмийн даатгалын байгууллага нь Улсын их хурлаас баталсан 2011, 2012 оны ҮОМШӨ-ний даатгалын шимтгэлийн орлогын төлөвлөгөөг 27,1-36,6 хувиар буюу 12,4-14,5 тэрбум төгрөгөөр жил бүр давуулан биелүүлж, тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөр, үйлчилгээний зардлыг батлагдсан төсөвт багтаан цаг хугацаанд нь бүрэн олгожээ. Өнөөдөр хүчин төгөлдөр мөрдөж буй “Нийгмийн даатгалын сангаас олгох үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөрийн тухай хууль” нь даатгуулагчдыг осол гэмтэлд өртсөн, нас барсан хойно нь тэдгээр иргэд, түүний ар гэрт нь тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөр олгох асуудлыг голлон зохицуулахад чиглэсэн байгааг өөрчилж сангийн хөрөнгий