МХЕГ-ын 2013 оны хяналт шалгалтын нэгдсэн төлөвлөгөөг үндэслэн Аймаг, Нийслэлийн Мэргэжлийн хяналтын газраас баталсан удирдамжийн дагуу мах, махан бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл эрхлэгч аж ахуйн нэгж, иргэдийн үйл ажиллагаанд “Хүнсний тухай”, “Хүнсний бүтээгдэхүүний аюулгүй байдлыг хангах тухай”, “Стандартчилал, тохирлын үнэлгээний тухай”, “Ариун цэврийн тухай”, “Амьтан, ургамал, тэдгээрийн гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг улсын хилээр нэвтрүүлэх үеийн хорио цээрийн хяналт шалгалтын тухай”, “Малын удмын сан, эрүүл мэндийг хамгаалах тухай” хуулиуд болон холбогдох стандартын хэрэгжилт, технологийн горимын мөрдөлт, дотоод хяналтын тогтолцоонд хяналт шалгалт хийж, үнэлгээ өгөх, илэрсэн зөрчил дутагдлыг арилгуулах, мэргэжил арга зүйн зөвлөгөө өгч, цаашид авах арга хэмжээний санал боловсруулах зорилгоор Шалгалтыг 2013 оны 1-р улиралд хийж, 3-р улиралд гүйцэтгэлийн хяналт шалгалтыг хийж гүйцэтгэлээ.

Шалгалтанд Нийслэлийн хэмжээнд хамрагдвал зохих 52 үйлдвэрээс 9 үйлдвэр үйл ажиллагаагаа түр зогсоосон, 5 үйлдвэр байршлаа сольсон боловч мэргэжлийн хяналтын байгууллагад мэдээлж бүртгүүлээгүйгээс шалгалтанд хамрагдаагүй бөгөөд  хиамны 20, мах ангилан савлах 5, гахайн мах утах 4, бууз баншны 3, хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүний 3, бусад 3 нийт 38 үйлдвэр, аймаг, орон нутагт Дархан уул аймгийн бууз баншны 6, хиамны 5, мах, махан бүтээгдэхүүний 1 үйлдвэр аж ахуйн нэгж, Сүхбаатар аймгийн мах махан бүтээгдэхүүний 2 аж ахуйн нэгж, Архангай аймгийн хиамны 1, бууз, баншны 3 нийт 18 аж ахуйн нэгж  шалгалтанд хамрагдаж, улсын хэмжээнд нийт 56 үйлдвэр аж ахуйн нэгж хамрагдсан байна.

Шалгалтын явцад мах, махан  бүтээгдэхүүний 25 үйлдвэрийн  үйлдвэрлэж буй 21 нэр  төрлийн   махан бүтээгдэхүүнээс  364  дээж авч 4  лабораторит 858 сорьц  шинжлүүлэхэд эерэг сорьц 1 илэрсэн / Сүхбаатар аймгийн “Сүж хамтын хүч” нөхөрлөлийн үйлдвэрлэсэн махан бүтээгдэхүүн дэх нянгын тоо стандартад зааснаас их гарсан/, үйлдвэрлэлийн технологийн хэрэгцээт усны дээжийг 3 үйлдвэрээс авч шинжлүүлэхэд “Ундны  ус. Эрүүл ахуйн шаардлага, түүнд тавих хяналт” МNS  0900:2005 стандартын шаардлага  хангасан үзүүлэлттэй гарсан байна. Ажлын байрны дуу шуугианы хэмжээг “Хүн-Од” ХХК, “Сүбо” ХХК, “Бумбажамбал” ХХК-ийн үйлдвэрлэлийн болон ажилчдын амрах өрөө зэрэг 3 цэгт  хэмжилт  хийж, “Дуу шуугианы норм, аюулгүй ажиллагааны ерөнхий шаардлага” MNS 5002:2000 стандарттай харьцуулахад стандартын шаардлага хангасан байна. Гэрэлтүүлгийн хэмжээг 3 аж ахуйн нэгжийн үйлдвэрлэлийн болон ажилчдын амрах өрөө зэрэг 4 цэгт  хэмжилт хийхэд “Хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа, эрүүл ахуй. Ажлын байрны гэрэлтүүлгийн норм, хэмжих аргад тавигдах ерөнхий шаардлага” MNS 4996:2000 стандартын шаардлага хангасан  дүнтэй байв.

Зөрчил, дутагдал, түүний шалтгаан нөхцөл

Нийслэлийн “Тэр их нуур” ХХК, “Шимт-Өргөл” ХХК, “Хөх сайр” ХХК,  “Сүбо” ХХК, Архангай аймгийн “Сэрүүн хангайн зам” ХХК-ний хиамны цех, Дархан-уул аймгийн “Дархан болор ган” ХХК-ний “Амттан” буузны цех, “Дэ Со Ар” ХХК-ний “Азын бууз” буузны цех, “Очир голомт” ХХК-ний “Дээж” буузны цех, “Хотол монгол” хиамны цех зэрэг аж ахуйн нэгжүүдийн үйлдвэрлэлийн барилга байгууламжийн 50% нь мэргэжлийн байгууллагын зураг төслийн дагуу баригдаагүй, гэрэлтүүлэг хангалтгүй, таазны будаг шохой ховхорч унасан, 41,7% нь бүтээгдэхүүнийг  сэврээж сойх зориулалтын өрөөгүй, бохирын трап, шугам хоолойн хэсэг цооногийг хуваарийн дагуу цэвэрлэж халдваргүйжүүлдэггүй, ажлын байрны хана, шал, таазны өнгөлгөө ховхорч, хуурч унасан, цонхонд тоос шороо, шавж, гадны биет нэвтрэхээс хамгаалсан торон хаалт хийгээгүй;

Нийслэлийн “Дүрт баялаг” ХХК, “Тэр их нуур” ХХК, “Полимаркет” ХХК, “Бумбажамбал” ХХК, “Сүбо” ХХК, Архангай аймгийн “Сэрүүн хангайн зам” ХХК-ны хиамны цех зэрэг үйлдвэрлэгчдийн 74 % нь ажлын байрны гар угаах цэгүүдийн цорго мэдрэгчгүй, гар хуруу хүрэхгүйгээр нээх, хаах боломжгүй, гар ариутгалын бодис, хатаагч, цаасан сальфетка, гар бохирдсон үед гараа тогтмол угааж ариутгахыг анхааруулсан санамж байрлуулаагүй;

Нийслэлийн “Хүн од” ХХК, “Бумбажамбал” ХХК, “Сүбо” ХХК, Архангай аймгийн “Сэрүүн хангайн зам” ХХК-ний хиамны цех зэрэг үйлдвэрлэгчдийн ажиллагсад нь эрүүл мэндийн урьдчилан сэргийлэх үзлэгт бүрэн хамрагдаагүй, ажиллагсдад эрүүл ахуй, ариун цэврийн чиглэлээр сургалт зохион байгуулаагүй;

“Озеро байкал” ХХК, “Бумбажамбал” ХХК, “Сүбо” ХХК нь түүхий эд, сав баглаа боодлыг шинжилгээнд хамруулж чанар, аюулгүй байдлыг баталгаажуулаагүй, бүтээгдэхүүн борлуулалтын бүртгэл хөтлөөгүй, бүртгэлд мэдээллийг бүрэн тусгаагүй, мах сэврээх, хадгалах, шулах, таташ бэлтгэх өрөө тасалгааг зохион байгуулаагүй, температур хэмжигчгүй, хяналт тавьж бүртгэл хөтлөөгүй;

“Дүрт баялаг” ХХК, “Хүн од” ХХК, “Бумбажамбал” ХХК, “Сүбо” ХХК зэрэг нийт үйлдвэрлэгчдийн 35% нь бүтээгдэхүүний хаяг, шошгонд байх ёстой тухайн бүтээгдэхүүний найрлага бүрдүүлэгч буюу хүнсний нэмэлтийг бүрэн тусгаагүй;

Үйлдвэрлэгчдийн 55,8% нь дотоод хяналтын журам боловсруулаагүй хяналт шалгалтын төлөвлөгөө гаргаагүй, нэгж, ажилтан томилоогүй зэрэг нийтлэг зөрчлүүд илэрч байна.

Шалгалтын явцад дотоодын хяналт муу, бүтээгдэхүүний найрлага өөрчлөгдсөн боловч жороо шинэчилж батлаагүй, шинээр үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний технологийн зааврыг боловсруулаагүй, үйлдвэрийн байрны нөхцөл нь шаардлага хангаагүй, албан шаардлагын биелэлтийг хугацаанд нь гаргаж ирүүлээгүй “Тэр их нуур” ХХК, “Шимт-Өргөл” ХХК, “Дүрт баялаг” ХХК, “Ийникү” ХХК, “Сүбо” ХХК, “Озеро байкал” ХХК, “Номин холдинг” ХХК зэрэг 13 аж ахуйн нэгж, албан тушаалтанд нийт 4824,4 мянган төгрөгийн шийтгэвэр ногдуулан 100 % барагдууллаа. Их, дунд эрсдэлтэй дүгнэгдсэн СБД-ийн “Озеро байкал” ХХК-ний загасны мах ангилан савлах, “Эхийн лха” ХХК- ний бууз баншны үйлдвэр, Архангай аймгийн “Отор”, “Өег”, “Цахиур”  буузны цехүүд болон лабораторийн шинжилгээгээр махан бүтээгдэхүүн дэх нянгийн тоо стандартад зааснаас их гарсан Сүхбаатар аймгийн “Сүж хамтын хүч” нөхөрлөлийн махан бүтээгдэхүүний цехт улсын байцаагчийн акт тогтоож, үйл ажиллагааг түр хугацаагаар зогсоосон байна.

Шалгалтын явцад эрүүл ахуйн нөхцөл, үйлдвэрлэлийн технологий үйл ажиллагаатай холбогдолтой 516 зөрчил илэрснээс газар дээр нь 234 буюу 45,3 %-ийг арилгуулж, 161 зөрчлийг арилгуулахаар “Их бодонч” ХХК, “Хос гарьд” ХХК, “Сүбо” ХХК, “Хүн-Од” ХХК, “Хүнс комплекс” ХХК, “Дүрт баялаг“ ХХК  зэрэг аж ахуйн нэгжид 21 албан шаардлага өгч, гүйцэтгэлд нь хяналт тавихад биелэлт 81%-тай байв. Шалгалтанд хамрагдсан 42 аж ахуйн нэгжийн удирдлага, инженер-техникийн ажилтан ажиллагсад нийт 157 хүнд “Хүнсний тухай”, “Хүнсний бүтээгдэхүүний аюулгүй байдлыг хангах тухай” хуулиуд, Засгийн газрын 2011 оны 311 дүгээр тогтоолоор батлагдсан “Аж ахуйн нэгж, байгууллагын үйл ажиллагаанд дотоод хяналт шалгалтыг зохион байгуулах нийтлэг журам”, мөрдөж байгаа стандартуудыг танилцуулан, зөвлөн туслах ажлыг зохион байгуулсан. Махан бүтээгдэхүүний үйлдвэрүүдэд хэрэглэж байгаа гахайн мах, өөхний гарал үүсэл, баталгаажилт, үйлдвэрлэлд хэрэглэж буй бэлэн жор, хүнсний нэмэлтийн дэлгэрэнгүй судалгааг аж ахуйн нэгж бүрээс авч ажиллалаа.

Хяналт шалгалтанд хамрагдсан 56 үйлдвэрийн 25 нь бага эрсдэлтэй, 23 нь дунд эрсдэлтэй, 8 нь их эрсдэлтэй үнэлэгдсэн ба 2012 оны хяналт шалгалтын эрсдэлийн дүнтэй харьцуулахад 9 үйлдвэрийн эрсдлийн ангилал буурсан байна. “Төрийн хяналт шалгалтын тухай” хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.2 дах заалт 44,2%, “Хүнсний тухай” хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.1.1 дэх заалт 88,3%, 10.1.2 дахь заалт 71,8%, 10.1.3 дахь заалт 50.0%, 10.1.5 дахь заалт 68,3%, 12 дугаар зүйлийн 12.1 дэх заалт 44,2%, “Хүнсний бүтээгдэхүүний аюулгүй байдлын хангах тухай” хуулийн 9 дүгээр зүйлийн 9.1 дэх болон 10.1.3 дахь заалт 55,0%, 10.1.5 дахь заалт 83,3%, 10.1.6 дахь заалт 66.7%, 10.1.7 дахь заалт 31.7%, 12 дугаар зүйлийн 12.4 дэх заалтын хэрэгжилт 65%-ийн  хэрэгжилттэй байгаа нь хууль, стандартын хэрэгжилт хангалтгүй байгааг харуулж байна. Мэргэжлийн хяналтын байгууллагаас хүнсний чиглэлийн үйл ажиллагаа эрхлэгчдэд удаа дараа зохион байгуулсан сургалт, сурталчилгааны үр дүнд аж ахуйн нэгжүүд дотоод хяналтын журмаа боловсруулж байгаа боловч дотооддоо хяналт шалгалтын төлөвлөгөө гаргаж, хэрэгжүүлэх талаар ажил зохион байгуулахгүй, дотоодын хяналт хангалтгүй байгаагаас хяналт шалгалтын явцад зөрчил дутагдал буурахгүй, илэрсээр байна. Энэ нь үйлдвэрлэгчдийн бэлэнчлэх сэтгэлгээ /аливаа баримт бичиг боловсруулахдаа заавал загвар харж байж хийх/, удирдлагын үйлдвэрлэлийн процессийг удирдах мэдлэг, ур чадвар муу байгаатай холбоотой байна.